ضمن عرض تبریک به مناسبت بازگشایی مدارس به تمام دانش آموزان و فرهنگیان گرامی توجه دوستان را به این مجموعه جلب میکنم. 

الف) اهمیت میان وعده    

 دانش آموزان علاوه بر سه وعده غذای اصلی به میان وعده نیاز دارند. آنها باید برای نگه داشتن غلظت قند خون در حد طبیعی از خوراکیهای میان وعده استفاده کنند تا سیستم عصبی و عملکرد مغز در حد مطلوب باقی بماند. به عبارت دیگر دانش آموزان در این سنین به خوردن غذا در وعده های بیشتر نیاز دارند و باید مابین صبحانه وناهار و مابین ناهار تا شام خوراکی میان وعده مصرف کنند.

 یک نکته مهم این است که ارزش غذای میان وعده باید بگونه ای در نظر گرفته شود که نیازهای غذایی دانش آموزان را برطرف کند.        

 ب) میان وعده های مضر  

 دانش آموزان باید بدانند آنچه که می‏تواند نیازهای آنها را به مواد مغذی تأمین سازد، موادی مانند چیپس، پفک، و سایر تنقلات کم ارزش غذایی نیست. مصرف بعضی از تنقلات که دارای مواد معطر، رنگهای مصنوعی ،افزودنیها ، نگهدارنده ها و قندوشکر زیادی هستند ، در بروز فعالیت بیش از حد، شلوغی بچه ها و اختلالات رفتاری آنها نقش دارد. این تنــقلات معمــولاً از نظر ویتامین A   ،کلسیم و آهن - که برای رشد ضروری هستند فقیرند.همچنین مصرف زیاد شکلات و آب نباتهایی که به دندان می چسبند نیز سلامت دندانها را به خطر می اندازد.     

   ج) میان وعده های توصیه شده 

 میان وعده ها باید از یک یا چند گروه اصلی غذایی تهیه شده باشند.

 استفاده از انجیر خشک ، توت خشک، پسته، مغزبادام، گردو، برگه زردآلو، و استفاده از انواع میوه ها نظیر سیب، پرتقال، نارنگی، هلو، زردآلو، انگور، لیمو شیرین و.... و همچنین استفاده از سبزیجاتی مانند هویج، کاهو و خیار بسیار مفید است.

همچنین ساندویچ هایی مانند: نان و پنیروسبزی، نان و پنیر وخرما، نان وپنیروگردو، انواع کوکو وکتلت، نان و تخم‏مرغ آب پز و گوجه فرنگی و... می‏تواند به عنوان       میان وعده در برنامه غذایی دانش آموزان قرار گیرد.این مواد علاوه بر ارزش غذایی بالا کم هزینه بوده و به راحتی در دسترس اکثریت خانواده ها قرار می گیرد.

  د) بوفه مدرسه

  خوشبختانه بیشتر خوراکیهایی که در فروشگاههای مدارس عرضه می شود، با توجه به بخشنامه های وزارتی مورد قبول کارشناسان تغذیه و بهداشت می‏باشد. انواع کیک و بیسکویت (بدون کرم وترجیحاً بدون کاکائو)، نان شیرمال خوب با بسته بندی بهداشتی ، نان و تخم‏مرغ آب پز،انواع آش، انواع مغزهای بسته بندی شده بهداشتی (مانند : آجیل سویا، نخودچی وکشمش، مغز گردو وکشمش، مغز بادام، پسته و... ) ازجمله خوراکیهایی است که عرضه آنها درفروشگاههای مدارس توصیه می شود.همچنین از میان نوشیدنیها انواع آبمیوه طبیعی (بدون اسانس) ، شیر، دوغ و آب معدنی بسیار مفید است.

    نکات :

 1) با وجود آنکه خوراکیهای بهداشتی و سالم درفروشگاه های بسیاری از مدارس موجود است اما لقمه های غذایی تهیه شده درمنزل توسط والدین  – خصوصاّبرای دانش آموزان ابتدایی- از اهمیت و ارزش ویژه ای برخوردار است.  

2) مشارکت والدین و انجمن اولیاء و مربیان در نظارت بر بوفة مدارس ضروری است. 

3) دانش آموزان باید یاد بگیرند که خرید هرگونه ماده غذایی از دستفروشان سلامت آنهارا به مخاطره می اندازد.  

منابع :

•  مجموعه مقالات علمی – وزارت آموزش و پرورش1376- مقاله تغذیه و بهداشت مواد غذایی (محمد مهدی اصفهانی)
• مجموعه مقالات علمی – وزارت آموزش و پرورش1379- مقاله اثرات سوء تغذیه بر آموزش و پرورش ( یداله آذرمی سه‏ساری )
•  آموزش بهداشت در مدارسراهنمایی -1383 ( الهه جهاندیده و الهام‏فتاحی )  

 مقدمه:

 در سنین مدرسه دانش آموزان برای تامین نیازهای تغذیه ای خود به سه وعده غذای اصلی (صبحانه ، ناهار و شام ) و دو میان وعده (بین صبح تا ظهر و ظهر تا شام) نیاز دارند.بیشتر بیماریهای بزرگسالی (ماننددیابت ، فشارخون ، بیماریهای قلبی و عروقی و...) ریشه در تغذیه دوران کودکی دارند. 

 با تغذیه صحیح در دوران کودکی از بیماری در سنین بزرگسالی پیشگیری کنیم .

صبحانه:

یک ضرب المثل معروف ایرانی می گویید(( صبحانه را خودت بخور، ناهار را با دوستان بخور و شامت را به دشمن بده .)) نیاکان ما بی حکمت این ضرب المثل را بکار نبرده اند. منظور آنها از این ضرب المثل تاکید بر اهمیت صرف صبحانه می باشد. آری امروزه می دانیم که صبحانه یک وعده اصلی غذا می باشد ونه یک وعده فرعی. در صورتی که نخوردن صبحانه بصورت یک عادت  در آید باعث کمبود مواد مغذی شده و اثر منفی بر روند یادگیری دانش آموز خواهد داشت . پرخاشگری و نداشتن تمرکز در کلاس درس از دیگیر آسیبهای نخوردن صبحانه است .

نقش والدین :

والدین باید طوری برنامه ریزی کنند که فرزندانشان شبها به موقع بخوابند تا صبح زودتر بیدار شوند و برای خوردن صبحانه آمادگی و وقت لازم را داشته باشند.

اگر اعضای خانواده دور سفره یا سر میز صبحانه بنشینند و با هم صبحانه میل کنند ، کودکان نیز به صرف صبحانه تشویق می شوند. 

میان وعده

چه بخوریم:

برای اینکه سیستم عصبی و عملکرد مغز در طول روز در حد مطلوب باقی بماند لازم است علاوه بر صرف سه وعده اصلی دو میان وعده نیز در نظر گرفته شود.

مواد غذایی که می تواند به عنوان میان وعده نیازهای روزانه دانش آموزان را تامین کند عبارتند از :

نان و پنیر و سبزی ، نان و پنیر و خیار ، ساندویچ پنیر با کاهو وکلم ، نان و پنیر و گوجه ، ساندویچ کتلت و کوکو با گوجه فرنگی ، نان و حلوا شکری ، خرما ، هویج و خشکبار .

عملکرد والدین در این زمینه بسیار مهم است . اگر لقمه های کوچک برای کودکان در نظر گرفته شود و در ظرفهای کوچک و یا کیسه فریزر گذاشته شود، و طرحی جذاب داشته باشد ، کودکان با علا قه بیشتری به صرف آن می پردازند .

چه نخوریم:

- خوراکیهایی مانند چیپس و پفک و سایر تنقلات کم ارزش ، غذاهایی نیست که نیاز کودکان را تا مین کند . مصرف چیپس و پفک به دلیل نمک فراوان ذائقه بچه ها را به سمت غذاهای شور عادت می دهد .

- مصرف روزانع سوسیس و کالباس که حاوی افزودنیهایی مانند نیتریت هستند ، خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد. 

نقش اولیائ مدرسه:

مسئولان مدرسه و مراقبین بهداشت در مدارس باید توجه کنند که در بوفه مدارس مواد غذایی با ارزش توزیع شود. همکاری آموزگاران و معلمان در آموزش دانش آموزان و نصب تراکتها ی جذاب در تابلوی آموزشگاه بسیار مفید است .  

نکات:

1) دانش آموزی که صبحانه نخورد دچار افت قند خون می شود و توان لازم برای یادگیری را ندارد، قدرت حل مسائل در او کم می شود ، و رشد کودک دچار اخلال می گردد. 

3) استفاده زیاد از مواد غذایی مانند چیپس ، پفک ، نوشابه های گازدار وآب نبات باعث افزایش وزن ، چاقی ، کاهش اشتها ودر نتیجه منجر به کمبودهای تغذیه ای می گردد .

3) آموزش والدین در جهت تامین مواد غذایی با ارزش بالا و فراهم نمودن محیط مناسب جهت رشد ذهنی و جسمی فرزندان

4) ترتیبی اتخاذ شود در بوفه های مدارس مواد غذایی سالم و با ارزش در دسترس دانش آموزان قرار گیرد. 

منابع :

1- محموعه آموزشی غذای کودکان – معاونت بهداشتی آموزش و پرورش

2- مجله پیوند آبان 87

3- مجله پیوند بهمن 83                       

اهمیت صبحانه 

صبحانه نقش بسیار پراهمیتی برای کودکان سنین دبستان دارد. مقدار نیاز انرژی در افراد سنین مختلف ، متفاوت است . کودکان 10 – 7 ساله روزانه نیازمند 70 کیلوکالری به ازای هر کیلو گرم وزن بدن و کودکان 14 – 11 ساله 55 کیلو کالری انرژی احتیاج دارند.

صبح بچه ها بدون آنکه صبحانه ای خورده باشند از خانه خارج می شوند ، بعد از دویدن راه مدرسه وارد مدرسه می شوند. در این هنگام گلیکوژن ذخیره کبد تخلیه شده ، تبدیل به گلوکز گردیده ، وارد خون شده و به مصرف رسیده است . در نتیجه بدن برای کسب انرژی از چربی استفاده می کند . به دنبال سوختن چربی ، مواد ستنی در بدن ایجاد می شود ،که موجب خستگی ، کم آبی و به دنبال آن کاهش فراگیری می شود.

صبحانه باید 4/1 انرژی روزانه کودک را تامین کند. نخوردن صبحانه در حافظه کوتاه مدت کودک تغییری ایجاد نمی کند ولی در حافظه بلند مدت و در حل مسلئل مشکل ایجاد می کند.

بررسیها روی کودکان 11- 9 ساله نشان می دهد کودکی که صبحانه نمی خورد ، گرسنه است و کودک گرسنه حساس ، تحریک پذیر و بد خلق است و از دیگران کناره گیری می کند.

در سمپوزیومی که در سال 1995 در زمینه (صبحانه ، کارایی و سلامت ) برگزار گردید، اعلام شد کودکانی که از خوردن صبحانه امتنا ع می ورزند در انجام تکالیف ریاضی کارایی کمتری دارند و قدرت خلاقیت و ابتکار آنها کاهش می یابد. 

علل نخوردن صبحانه 

در یک بر رسی که بر روی 4000 نفر از کودکان 11 – 9 ساله  انجام شده علل نخوردن صبحانه موارد زیر ذکر گردیده است : 

1) مواد غذایی که بتوان سریعا خورد در دسترس نبوده است .  

2) درصدی از دختران رژیم داشتند و برای رژیم گرفتن صبحانه را حذف کرده اند . 

3) صبحانه فقط شامل شیر بوده و کودکان شیر دوست نداشته اند 

4) کسی برای آنها صبحانه درست نمی کند. 

5) از دور سفره نشستن و صبحانه خوردن خاطره خوبی ندارند. موقع صبحانه ، زمان جنگ و دعواست . 

6) از چیزهای روتینی که برای صبحانه درست می شود، خوشش نمی آید.  

فرهنگ و تغذیه  

امروزه رابطه بین فرهنگ و تغذیه ثابت شده است . در واقع صبحانه غذای اصلی است، نه فرعی . متاسفانه جوانان ما صبحانه را غذای فرعی تلقی می کنند و ناهار یا شام را به عنوان غذای اصلی می شناسند .

در فرهنگ ما نیز صبحانه اهمیت زیادی دارد و توصیه شده است ، برای طولانی تر شدن عمر بهتر است صبحانه را زود خورد. از این رو باید خانواده ها را آموزش داد تا به بچه های خود حتما صبحانه بدهند .

این امر مستلزم رعایت ضوابطی در منزل است : مثلا خانواده لازم است زمان خواب شبانه و خوردن شام را طوری تنظیم کنند که صبح بچه ها به موقع و با کمال میل صبحانه بخورند. بعضی خانواده ها ممکن است به دلیل نداشتن وقت کافی برای خوردن صبحانه پول تو جیبی به بچه ها بدهند .این عمل به هیچ وجه جای صبحانه را نخواهد گرفت .

اگر اعضای خانواده دور سفره صبحانه بنشینند و با هم صبحانه میل کنند کودکان نیز به صرف صبحانه تشویق می شوند. 

منابع :

1- مجموعه مقالات علمی – وزارت آموزش وپرورش 1375

2- مجموعه مقالات علمی – وزارت آموزش وپرورش 1379

3- آموزش بهداشت در مدارس راهنمایی – الهه جهاندیده و الهام فتاحی

   سیب - این نعمت ارزشمند الهی- یکی از بهترین و خوشمزه ترین میوه ها به شمارمی رود . سیب دارای ویتامین های C,B,A ومواد معدنی مورد نیاز بدن  می باشد و برای کاهش کلسترول خون نافع است.

پیامبر گرامی اسلام می فرماید: چهار چیز،عمر را می افزاید:که یکی از آنها خوردن سیب در سحرگاهان می باشد.

تمدن انسان از دیر باز با سیب پیوند خوره است . سیب نشانه عشق و باروری،دوستی، زیبایی،خوشبختی، تندرستی، دانایی، خوشی، نیرومندی و ... می باشد.

سیب دستگاه تنفس، قلب ، دستگاه گوارش ، اعصاب ، دستگاه گردش خون وکبد را تقویت نموده واز پیری زودرس جلوگیری می کند. خلاصه آنکه سیب میوه ای مقوی وانرژی زا، ضد چاقی،رشد دهنده وضد پیری است. بنابراین اگرمی خواهید بیمار نشوید هر روز یک عدد سیب میل بفرمائید.

سیب را می توان بصورت خام ، پخته ،پوره ، کمپوت، مربا و پای شیرینی های مختلف استفاده نمود .همچنین از آب سیب طبیعی برای درمان اسهال بچه ها استفاده می شود.

منابع:

• 1- طب الرضا و طب نوین - دکتر محمد دریایی
• 2- انسان گیاه،سلامتی - منوچهر نجمایی - جلد اول
• www.tebyan.net