الف) مقدمه:

سالهاست استکبار به ایجاد اختلاف میان جوامع اسلامی پرداخته است و امروزه وهابیت یکی از مهمترین عوامل ایجادت تفرقه در جهان اسلام را مورد حمایت قرار می دهد. وهابیون با ایجاد شبهه ودادن نسبت های دروغ و ناروا به سایر مسلمانان خود را مسلمان دانسته و سایر مسلمانان را خارج از دین و مشرک می دانند.

یکی از موارد اختلاف میان وهابیان و سایر مسلمانان مبحث توسل به انبیا و اولیای الهی است که وهابیها آنرا جایز ندانسته و مایه شرک میخوانند اما عموم مسلمین نه تنها آن را جایز می دانند ، بلکه در طول تاریخ به آن عمل کرده اند. 

ب) تعریف توسل:

معنای لغوی توسل: خلیل بن احمد می گوید((توسل از وسلت الی ربی وسیله است ،یعنی انمجام دادم عملی را تا به سبب آن به سوی خدا نزدیک شوم....))

ابن منظور افریقی می نویسد  )   (وسیله چیزی است که انسان به سبب آن به مقصود خود رهنمون      می شود)).

توسل در اصطلاح: مقصود از توسل آنست که بنده چیزی یا شخصی را نزد خداوند واسطه قرار دهد تا او وسیله قربش به خدا گردد .  

ج) فلسفه توسل:

توسل ، وسیله و واسطه قرار دادن چیزی بین خود و مطلوب است . وسیله بر دو قسم است : گاهی از امور مادی است ، مثل آب و غذا که وسیله رفع تشنگی وگرسنگی است . و زمانی نیز از امور معنوی است ، مثل گناه کاری که خدا را به مقام و جاه یا خقیقت پیامبر (ص) قسم می دهد تا از گناهش بگذرد . در هر دو صورت وسیله لازم است، زیرا خداوند متعال جهان آفرینش را به بهترین صورت آفریده است ودر قرآن می فرمایید ((الذی احسن کل شئ خلقه)) یعنی آن خدایی که همه چیز را به بهترین صورت آفریده .(سجده 7)

آری جهان بر اساس نظام علت و معلولی و اسباب و مسببات، برای هدایت و رشد و تکامل انسانها آفریده شده است . اراده حکیمانه خداوند براین تعلق گرفته که امور از طریق اسباب خاص و علل معین به انسانها برسد . بنابر این همکانگونه که در عالم ماده نمی توان پرسید: چرا خداوند متعال زمین رابا خورشید نورانی کرده و خود بی واسطه به چنین کاری دست نزده است ؟ در عالم معنا نیز نمی توان گفت چرا خداوند مغفرت خویش را به واسطه اولیای الهی ، شامل حال بندگان می کند . 

د) توسل از دیدگاه قرآن:

یکی از بابهای عبادت خداوند متعال ، در کنار نماز و روزه و دعا وذکر و.. توسل به سوی او با وسیله قرار دادن اولیا و مقربین است.دراین قسمت به ذکرنمونه هایی از دستورات قرآن کریم می پردازیم .

* خداوند سبحان در قرآن کریم در آیه تغییر قبله (سوره بقره آیه 144) دستور داده تا همه نماز گزاران هنگام نماز رو به قبله گیرند . در نتیجه خداوند قبله را وسیله ای برای توجه به خودش قرار داده است . آری قبله خود معبود انسان نیست بلکه چیزی است که انسان به واسطه توجه به آن در حقیقت به خدا توجه پیدا می کند.

 _* خداوند سبحان آدم را قبله ملائکه قرار داده و دستور داد تا بر او سجده کنند ، ولی این سجده در حقیقت سجده برای خداست . و لذا فرمود   )  (یاد کن هنگامی که به فرشتگان گفتیم : برای آدم سجده و خضوع کنید )) (بقره 34).

* آیات دیگری از قرآن به نقل مواردی چون قبله قرار گرفتن بیوت موسی کلیم الله برای بنی اسرائیل و خواب حضرت یوسف در سجده یازده ستاره و ماه و خورشید برای یوسف و بالاخره سجده برادران یوسف در مصر در مقابل یوسف همگی بر این مطلب دلالت دارند که این نوع سجده ، سجده بر خالق یکتاست .

* در قرآن می خوانیم ((یا ایها الذین آمنو وابتغوا الیه الوسیله و ........))،(ای کسانیکه ایمان آورده اید از( مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و وسیله ای برای تقرب به او بجوئید و در راه او جهاد کنید ،باشد که رستگار شوید).(یوسف 111). در این آیه خداوند دستور به یافتن وسیله ای برای تقرب به خداوند می دهد.

* در آیه دیگری می فرماید : ((واگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم کردند (وفرمانهای خدا را زیر پا گذاشتند) به نزد تو می آمدند، و از خدا طلب آمرزش می کردند ، وپیامبر برای آنها استغفار   می کرد ، خدا را توبه پذیر مهربان می یافتند )). خداوند در این آیه وسیله را معین کرده که همانا استغفار و توبه و بازگشت به پیامبر(ص) واستغفار آن حضرت وشفیع قرارگرفتن او بین گنهکار و خدا است.

* همچنین در آیات 45 سوره آل عمران و آیه 69 سوره احزاب خداوند حضرت عیسی و حضرت موسی (ع) را (وجیه) و دارای آبرو و قرب نزد خداوند می خواند.  

 و) سابقه توسل به نبی مکرم اسلام(ص) و صالحان بعد از بعثت رسول اکرم (ص):

1- توسل نابینا به پیامبر گرامی (ص) به دستور آن حضرت:

 ترمذی از عثمان بن حنیف نقل می کند: مردی نابینا محضر پیامبر (ص) آمد و عرض کرد : از خداوند بخواه که سلامتی و بینایی را به من باز گرداند.حضرت فرمودند اگر بخواهی دعا می کنم و اگر صبر کنی برای تو بهتر است . عرض کرد برایم دعا کن . حضرت فرمود وضویی نیکو بگیرواین دعا را بخوان . ((اللهم انی اسالک و اتوجه الیک بنبیک محمد نبی الرحمه ، یا محمد ! انی توجهت بک الی ربی فی حاجتی هذه لتقضی لی ، الهم فشفعه فی..))

2- توسل مردم مدینه به پیامبر گرامی (ص) در زمان حیات آن حضرت برای برطرف شدن قحطی و خشکسالی .

3- توسل ابوبکر به پیامبر (ص): پس از انتشار خبرفوت پیامبر اکرم (ص) ابوبکر کنار بدن رسول خدا(ص) آمد و نشست ، پارچه را از صورت پیامبر کنار زد و خودش را روی بدن انداخت و بوسید و گریه کرد و خطاب به آن حضرت گفت ((......اذکرنا یا محمد! عند ربک، و لنکن علی بالک))(....ای پیامبر خدا (ص) در پیشگاه پروردگارت ما را یاد کن و فراموش نفرما).

4- توسل عمربن خطاب به پیامبر اکرم(ص) :بخاری در صحیح خود از انس نقل می کند : هرگاه قحطی می آمد ،عمربن خطاب می گفت خدایا ، ما درزمان پیامبر، به او متوسل می شدیم و باران رحمتت را بر ما نازل می کردی و اینک به عموی پیامبر (ص) متوسل می شویم ، بارانت را بر ما نازل فرما .

5- توسل امیرالمومنین (ع) به پیامبر(ص). حضرت علی (ع) هنگامی که بدن مطهر رسول خدا(ص) را غسل   می داد ، آن حضرت را مخاطب قرار داده و عرض کرد: ((ای رسول خدا، پدر و مادرم به فدایت باد ! با مرگ تو وحی الهی و پیامهای آسمانی قطع شد....یادآور ما نزد پروردگارت باش و ما را از یاد مبر)).

6- توسل بلال بن حارث از اصحاب رسول اکرم(ص) به قبر پیامبر(ص).

7- توسل عرب بادیه نشین به قبر رسول الله (ص).

8- توسل مرد گرفتار به پیامبر(ص) با رهنمود عثمان بن حنیف از اصحاب پیامبر(ص).

9- توسل امام شافعی رئیس مذهب شافعی به اهل بیت پیامبر(ص). ابن حجر مکی از اشعار شافعی این دو بیت را که بر توسل شافعی به اهل بیت پیامبر (ص) دلالت دارد ، نقل می کند :

آل نبی ذریعتی              و هم الیه وسیلتی

ارجو بهم اعطوا غدا      بیدی الیمین صحیفتی

10- توسل بزرگان حنابله به قبرامام موسی کاظم (ع) .خطیب بغدادی ازعلمای بزرگ اهل سنت می گوید: هرگاه مشکلی برایم پیش می آمد ، کنار قبر حضرت موسی بن جعفر می رفتم وبه او متوسل می شدم ، مشکلاتم برطرف می شد.

 منابع:

    1 - سیدمحمد حسینی قزوینی – وهابیت از منظر عقل وشرع - 1387

     2 - علی اصغر رضوانی  – توسل – 1386 -انتشارات مسجد مقدس جمکران